Bestraling

Wat is Radiotherapie (Bestraling)?

Radiotherapie, in de volksmond ook wel bestraling genoemd, is een medisch specialistische behandeling met hoogenergetische straling. Deze straling kan nuttig zijn bij de behandeling van diverse soorten kanker. De straling voor de behandeling van kanker heeft een veel hoger energiegehalte dan bijvoorbeeld de röntgenstraling waarmee men röntgenfoto’s maakt. Deze straling is net als radiogolven of UV-licht onzichtbaar en niet voelbaar, maar heeft in tegenstelling tot radiogolven een zodanig hoog energiegehalte dat het weefsels kan beschadigen.


Vanwege de zelfs levensbedreigende schade die mensen kunnen oplopen bij onbeschermde blootstelling aan straling, is radiotherapie met strenge veiligheidseisen omgeven. Medisch specialisten die voor kankerbehandeling met straling zijn opgeleid noemt men radiotherapeuten.

Wat is hoogenergetische straling?

Hoogenergetische straling is een verzameling van verschillende soorten straling die in staat is om levende cellen te beschadigen of zelfs te vernietigen. Bij de behandeling van kwaadaardige tumoren maken we van deze eigenschap gebruik. De radiotherapeut kiest afhankelijk van de soort tumor en de diepte van de tumor in het lichaam de meest geschikte soort straling:


  • Röntgenstraling: deze hoogenergetische straling (fotonen) wordt met een zeer hoog voltage (4 tot 25 miljoen Volt) opgewekt in een röntgenbuis. Röntgenstraling is binnen de radiotherapie het meest gebruikte soort straling.
  • Elektronenstraling (ook wel betastraling genoemd): deze straling wordt eveneens kunstmatig opgewekt en meestal toegepast voor oppervlakkige bestraling (tot maximaal enkele centimeters diep).
  • Gammastraling: dit is straling afkomstig van een radioactieve bron (bijvoorbeeld iridium of radium) en bestaat uit hoog energetische fotonen, vergelijkbaar met röntgenstraling. Deze bestraling wordt vooral bij inwendige bestraling, ook wel "brachytherapie" genoemd, gebruikt.
  • Protonen; protonen zijn onderdeel van de kern van een atoom. Voor de behandeling met protonen is een cyclotron nodig. Bestraling met deze deeltjes biedt voordeel bij de behandeling van specifieke tumoren. Protonentherapie is zeer kostbaar en wordt in Nederland nog niet toegepast. Er zijn wel plannen om dit binnen enkele jaren te realiseren.

Radiotherapie: hoe werkt het?

Radiotherapie is de behandeling van kanker door middel van hoogenergetische straling. Kankercellen zijn gevoeliger voor bestraling dan normale cellen. De straling beschadigt het erfelijk materiaal (DNA) binnen de cel. De kankercel verliest daardoor het vermogen om te delen en sterft af. In het algemeen kunnen kankercellen minder goed herstellen van bestraling dan gezonde cellen.


Het doel van de radiotherapie is om de kankercellen te doden, waarbij tevens de uiterste zorg wordt besteed om de gezonde normale weefsel en organen zoveel mogelijk te beschermen tegen de schadelijke invloeden van de straling. Om gezonde cellen te laten herstellen, wordt de ioniserende straling vaak in fracties toegediend, met herstelperiodes van meerdere uren of een dag. Het vermogen van herstel van de gezonde cellen bepaalt voor een groot deel hoe de radiotherapeut de bestraling fractioneert (in porties opdelen).

Uitwendige bestraling

Uitwendige bestraling vindt binnen de radiotherapie het meest plaats. Bij uitwendige bestraling komt de straling uit een bestralingstoestel (lineaire versneller) en dringt van buitenaf door tot in de kankercellen. Het apparaat draait om de patiënt heen. De bestraling duurt per keer zeer kort (in de orde van enkele minuten). Na de bestraling blijft geen straling in het lichaam achter. Patiënten worden dus niet radioactief. De behandeling vindt poliklinisch plaats.

Inwendige bestraling

Bij inwendige bestraling, ook wel brachytherapie genoemd, brengt de radiotherapeut radioactief materiaal in of bij de tumor aan. Deze behandeling kan poliklinisch of in dagbehandeling plaatsvinden. Dit kan bijvoorbeeld met kleine plastic buisjes die tijdelijk in het deel van de borst worden geplaatst waar de tumor is verwijderd. Via deze buisjes worden kleine hoeveelheden radioactieve stoffen dicht bij deze plaats gebracht.


Na een of meerdere behandelingen worden de buisjes weer verwijderd. Nadat het radioactieve materiaal uit de patiënt is weggehaald, is er geen straling meer in het lichaam. Soms blijft het radioactieve materiaal wel in het lichaam, zoals bij behandeling van schildklierkanker en prostaatkanker. De radioactiviteit vermindert dan snel door natuurlijk verval en heeft geen nadelige effecten op de in de buurt liggende organen.

Inwendige bestraling tijdens operatie

In sommige situaties, bijvoorbeeld in het geval van uitgebreide endeldarmkanker waarbij de tumor maar zeer krap kan worden verwijderd of in geselecteerde patiënten tijdens een borstsparende operatie voor borstkanker, kan tijdens de operatie een uitwendige bestralingsbuis IN de patiënt worden geplaatst: Intra-Operatieve Radio-Therapie (IORT). Het voordeel is dat kwetsbare delen in het lichaam (bijvoorbeeld dunne darm) opzij geschoven kunnen worden en daardoor niet beschadigd raken. Deze vorm van bestraling vindt toepassing in een beperkt aantal plaatsen in Nederland.

Welke gebieden worden bestraald?

Een bestralingsbehandeling wordt uitgevoerd om eventuele niet zichtbare, losse tumorcellen te vernietigen en daardoor de kans op definitieve genezing te bevorderen (curatieve behandeling). De bestraling kan om verschillende redenen worden toegepast:


Op de borst als vast onderdeel van een borstsparende behandeling (operatie + bestraling van de borst). In dit geval valt het onderste deel van de oksel voor een deel in het bestralingsveld.


Op de borstwand in sommige gevallen als aanvullende behandeling na borstamputatie: bijvoorbeeld borstkanker groter dan 5 cm of bij niet vrije snijranden.


Op de oksel als vervanging van een aanvullende okselklierdissectie (okselkliertoilet) na aangetoonde uitzaaiingen in de poortwachterklier.



Bij uitgebreide aantasting van de oksellymfeklieren als aanvullende behandeling op klierstations in gebieden die chirurgisch niet kunnen worden verwijderd: rond en onder het sleutelbeen of borstbeen.


Indien er sprake is van uitgebreide uitzaaiingen buiten de borst en naastgelegen lymfklieren is genezing niet meer mogelijk, maar kan bestraling vaak worden toegepast om klachten (bijvoorbeeld pijn) te verminderen, de groei van uitzaaiingen af te remmen of voor langere tijd stil te leggen (palliatieve behandeling). Voorbeelden zijn uitzaaiingen in botten of hersenen (dit wordt hier niet besproken).

Bestraling van de borst bij borstsparende behandeling

Na een borstsparende operatie vindt in principe altijd aanvullende bestraling plaats. De term "borstsparende behandeling" duidt op de combinatie van een borstsparende operatie + bestraling van de borst. De bestraling start meestal binnen 6 weken na de operatie en wordt uitwendig toegediend.


Er zijn op dit moment weliswaar enkele onderzoeken bij kleine "gunstige" tumoren waarbij men de bestraling tijdens de operatie van de borst uitvoert met de patiënt nog in narcose. De ervaringen zijn nog relatief pril en het is niet zeker of daarmee een vergelijkbare lage kans op terugkeer van de borstkanker in de borst kan worden behaald als met de klassieke uitwendige bestraling.

Hoe vaak wordt er bestraald?

De totale dosis bestraling op de hele borst kan niet in een keer worden toegediend omdat anders teveel schade optreedt aan de gezonde weefsels. Om gezonde cellen te laten herstellen, wordt de bestraling bijna altijd in fracties toegediend, met herstelperiodes van meestal een dag. Bij een borstsparende behandeling zijn dit over het algemeen in totaal 16 tot 23 bestralingen, 5 dagen per week.


Na een borstamputatie betreft het over het algemeen 16 bestralingen, 5 dagen per week. Zowel factoren van de patiënt als van de verwijderde tumor en lymfeklieren bepalen het precieze aantal bestralingen. Er wordt momenteel onderzoek gedaan om te bepalen of er met behoud van een goed resultaat met minder bestralingssessies kan worden volstaan. De resultaten van deze onderzoeken zijn nog niet bekend of nog niet uitgerijpt.

bron: www.chirurgenoperatie.nl, www.borstkanker.nl

Deel deze pagina:

Alle gegeven informatie is slechts bedoeld als informatie. Ga nooit zelf een conclusie trekken op basis van de gevonden informatie, maar overleg altijd met je behandelend arts.

Share by: